Rozmaryn lekarski (łac. Rosmarinus officinalis) – właściwości i zastosowanie lecznicze
Rozmaryn lekarski to wiecznie zielony krzew o intensywnym, żywicznym aromacie, który nieodłącznie kojarzy się ze słońcem Morza Śródziemnego. Wykorzystywany od starożytności jako symbol pamięci (w starożytnej Grecji uczeni nawet nosili go, aby poprawić swoją pamięć), rozmaryn jest czymś znacznie więcej niż tylko przyprawą kuchenną. To potężne zioło o działaniu pobudzającym, poprawiającym krążenie i, co coraz częściej potwierdzają badania, chroniącym komórki nerwowe. W tym artykule, opierając się na danych naukowych, przyjrzymy się jego wszechstronnym właściwościom.
WAŻNE:
Wszystkie treści, w tym teksty, grafiki, obrazy i inne materiały publikowane na tej witrynie internetowej, mają wyłącznie charakter informacyjny i edukacyjny, i nie mogą być traktowane jako porada medyczna, diagnoza ani zastępstwo za wizytę u lekarza, farmaceuty lub wykwalifikowanego specjalisty. Przed zastosowaniem jakiegokolwiek zioła lub terapii naturalnej zawsze skonsultuj się z lekarzem, zwłaszcza jeśli jesteś w ciąży, karmisz piersią, przyjmujesz leki lub cierpisz na przewlekłe schorzenia.
Surowiec leczniczy:
W fitoterapii wykorzystuje się liść rozmarynu (Rosmarini folium) oraz pozyskiwany z niego olejek eteryczny (Rosmarini aetheroleum).
Kluczowe składniki aktywne:
- Diterpeny (kwas karnozowy i karnozol): to jedne z najsilniejszych naturalnych przeciwutleniaczy. Są one głównym przedmiotem badań pod kątem działania neuroprotekcyjnego, zwłaszcza w kontekście chorób Parkinsona i Alzheimera, a także mgły umysłowej po COVID-19. Związki te chronią komórki, w tym neurony, przed uszkodzeniem oksydacyjnym i stanem zapalnym.
- Kwas rozmarynowy: polifenol o silnych właściwościach przeciwzapalnych i antyoksydacyjnych.
- Olejek eteryczny: zawiera głównie 1,8-cyneol (eukaliptol) – 26-52%, kamforę (6-11%) i alfa-pinen (11-20%), limonen (6%). Związki te odpowiadają za działanie antyseptyczne, rozgrzewające, pobudzające krążenie i przewód pokarmowy oraz wykrztuśne.
Zastosowanie rozmarynu poparte monografiami (EMA):
- Wspomaganie trawienia: stosowany wewnętrznie w leczeniu objawowym dolegliwości dyspeptycznych (niestrawności).
- Bóle mięśniowe i reumatyczne: stosowany zewnętrznie (w formie kąpieli, maści) w celu łagodzenia bólów i poprawy krążenia obwodowego.
- Poprawa funkcji poznawczych: aromaterapia z użyciem olejku rozmarynowego w badaniach wykazała pozytywny wpływ na poprawę pamięci i koncentracji.
Rozmaryn a choroba Parkinsona – co mówią badania naukowe?
Badania naukowe wskazują na duży neuroprotekcyjny potencjał rozmarynu. Choroba Parkinsona charakteryzuje się postępującą utratą neuronów dopaminergicznych, a kluczową rolę w tym procesie odgrywają stres oksydacyjny i stan zapalny.
- Działanie antyoksydacyjne i przeciwzapalne: jeden z głównych składników rozmarynu, kwas karnozowy, w badaniach na modelach komórkowych i zwierzęcych wykazał zdolność do ochrony neuronów przed śmiercią komórkową wywołaną przez stres oksydacyjny. Zmniejsza on produkcję wolnych rodników i hamuje procesy zapalne w mózgu, które są kluczowe dla postępu choroby Parkinsona.
- Ochrona neuronów dopaminergicznych: badania in vitro oraz na zwierzętach wykazały, że ekstrakty z rozmarynu oraz czysty kwas karnozowy mogą bezpośrednio chronić neurony produkujące dopaminę przed toksynami, które są używane w laboratoriach do modelowania choroby Parkinsona.
Wniosek i interpretacja: należy z całą mocą podkreślić, że są to na razie badania na etapie przedklinicznym (w laboratorium i na zwierzętach). Nie ma jeszcze badań klinicznych na ludziach, które potwierdzałyby, że rozmaryn może leczyć lub spowalniać chorobę Parkinsona.
Jednakże, pozytywny efekt może wynikać z kilku mechanizmów:
- Ogólnego działania przeciwzapalnego i antyoksydacyjnego, które wspiera cały organizm, w tym mózg.
- Poprawy krążenia mózgowego, co prowadzi do lepszego dotlenienia i odżywienia komórek nerwowych.
- Ogólnego działania stymulującego i poprawiającego nastrój, co może pozytywnie wpływać na samopoczucie chorego.
Przeciwwskazania do stosowania:
- Alergia na rozmaryn.
- Nadciśnienie tętnicze (stosować z ostrożnością).
- Epilepsja (ze względu na zawartość kamfory).
- Niedrożność dróg żółciowych.
Stosowanie w ciąży i podczas karmienia piersią:
Stosowanie w dawkach leczniczych jest przeciwwskazane w ciąży. Nie zaleca się również stosowania w okresie laktacji.
Dawkowanie:
- Do stosowania wewnętrznego (napar): 1 łyżeczkę (ok. 2 g) suszonych liści zalać 1 szklanką wrzącej wody. Parzyć pod przykryciem 15 minut. Pić 2 razy dziennie.
- Do stosowania zewnętrznego (kąpiel): 50 gramów liści rozmarynu na 1 litr wody, wlać do wanny.
W naszym doświadczeniu:
Zastosowanie ogólne:
Rozmaryn to zioło poranka. Jego pobudzający charakter sprawia, że napar z rozmarynu jest doskonałym, bezkofeinowym zamiennikiem porannej kawy – poprawia krążenie i dodaje energii na cały dzień. Szczególnie cenimy jego działanie na funkcje umysłowe. Dyfuzja olejku rozmarynowego w miejscu pracy lub nauki realnie pomaga w utrzymaniu skupienia i jasności umysłu. W praktyce zewnętrznej, macerat olejowy z rozmarynu (liście zalane na kilka tygodni ciepłą oliwą z oliwek) to nasz sprawdzony środek do masażu zmęczonych i obolałych mięśni po wysiłku fizycznym. Taki macerat również sprawdza się w poprawie miejscowego ukrwienia. W tradycyjnym zielarstwie takie właściwości były wykorzystywane do tworzenia preparatów miejscowych wspomagających męskie funkcje seksualne
Obserwacje w chorobie Parkinsona:
Potencjał neuroprotekcyjny rozmarynu jest niezwykle obiecujący i stanowi aktywny obszar badań. Chociaż nie możemy polecać go jako leku na choroby neurodegeneracyjne, obserwowaliśmy kilka przypadków poprawy stanu pacjentów z chorobą Parkinsona, stosujących mocne napary z rozmarynu – ziele przez chorych było zaparzane w dwu-trzykrotnej dawce i kilkakrotnie (do 4-5 razy ta sama porcja), gdyż, jak się wydaje, diterpenowe składniki aktywne wydzielają się z liści stopniowo.
Źródła:
- European Medicines Agency. (2010). Community herbal monograph on Rosmarinus officinalis L., aetheroleum and Rosmarinus officinalis L., folium. EMA/HMPC/13633/2009.
- Rasoolijazi, H., Azad, N., & Fraidoni, M. (2018). The effect of carnosic acid on 6-hydroxydopamine-induced toxicity in the rat model of Parkinson’s disease. Basic and Clinical Neuroscience, 9(6), 405–414.
- de Oliveira, M. R. (2017). The Dietary Components Carnosic Acid and Carnosol as Promising Neuroprotective Agents for Parkinson’s Disease. Frontiers in Neuroscience, 11, 652.
- Satoh, T., Trudler, D., Oh, C. K., & Lipton, S. A. (2022). Potential Therapeutic Use of the Rosemary Diterpene Carnosic Acid for Alzheimer’s Disease, Parkinson’s Disease, and Long-COVID through NRF2 Activation to Counteract the NLRP3 Inflammasome. Antioxidants, 11(1), 124.
- Kosmopoulou, D., Lafara, M. P., Adamantidi, T., Ofrydopoulou, A., Grabrucker, A. M., & Tsoupras, A. (2024). Neuroprotective Benefits of Rosmarinus officinalis and Its Bioactives against Alzheimer’s and Parkinson’s Diseases. Applied Sciences, 14, 6417.
- Faridzadeh, A., et al. (2022). Neuroprotective Potential of Aromatic Herbs: Rosemary, Sage, and Lavender. Frontiers in Neuroscience, 16.