Nagietek Lekarski (Calendula officinalis) – wszechstronne właściwości i zastosowanie

Nagietek lekarski, ze swoimi promiennymi, pomarańczowo-żółtymi kwiatami, jest jedną z najważniejszych roślin w ziołolecznictwie. Choć słynie przede wszystkim z niezwykłych właściwości gojących skórę, jego potencjał terapeutyczny jest znacznie szerszy. Działa również od wewnątrz, wpływając kojąco na układ nerwowy, sercowo-naczyniowy i pokarmowy. W tym artykule, opierając się na danych naukowych i tradycji, przyjrzymy się wszechstronnemu działaniu nagietka – od leczenia ran po łagodzenie napięcia nerwowe i wsparcie dla wątroby.

WAŻNE:
Wszystkie treści, w tym teksty, grafiki, obrazy i inne materiały publikowane na tej witrynie internetowej, mają wyłącznie charakter informacyjny i edukacyjny, i nie mogą być traktowane jako porada medyczna, diagnoza ani zastępstwo za wizytę u lekarza, farmaceuty lub wykwalifikowanego specjalisty. Przed zastosowaniem jakiegokolwiek zioła lub terapii naturalnej zawsze skonsultuj się z lekarzem, zwłaszcza jeśli jesteś w ciąży, karmisz piersią, przyjmujesz leki lub cierpisz na przewlekłe schorzenia.

Surowiec leczniczy:

W fitoterapii wykorzystuje się kwiat nagietka (Calendulae flos) – całe lub same, wysuszone koszyczki kwiatowe.

Kluczowe składniki aktywne:

• Saponiny triterpenowe: odpowiadają za działanie uspokajające, nasenne i przeciwbólowe. Wpływają również na właściwości przeciwzapalne i gastroprotekcyjne (ochronne na żołądek).
• Alkohole triterpenowe (m.in. faradiol): to związki o udowodnionym, silnym działaniu przeciwzapalnym.
• Karotenoidy (luteina, zeaksantyna): przyspieszają proces regeneracji naskórka i działają silnie antyoksydacyjnie.
• Flawonoidy: działają przeciwutleniająco, rozkurczowo, uszczelniają naczynia krwionośne i wspomagają działanie żółciopędne.
• Polisacharydy: wykazują działanie immunostymulujące.

Zastosowanie zewnętrzne – potwierdzone klinicznie

• Leczenie ran i stanów zapalnych skóry: to główne, oficjalnie uznane zastosowanie. Nagietek jest niezwykle skuteczny w leczeniu otarć, zadrapań, oparzeń i w profilaktyce zapalenia skóry po radioterapii.
• Pielęgnacja skóry głowy i włosów: stosowany w formie płukanek, napar z nagietka łagodzi podrażnienia i stany zapalne skóry głowy, pomaga w walce z łupieżem oraz nawilża włosy, nadając im zdrowy blask.

Zastosowanie wewnętrzne – co mówi nauka i tradycja?

Chociaż nagietek jest mniej znany z działania wewnętrznego, badania przedkliniczne (na zwierzętach) i tradycja potwierdzają jego szeroki wpływ na organizm:

• Wpływ na układ pokarmowy, wątrobę i żółć:
  • Działanie przeciwwrzodowe i ochronne na żołądek: ekstrakty z nagietka wykazują działanie gastroprotekcyjne, chroniąc błonę śluzową żołądka przed uszkodzeniami i przyspieszając gojenie istniejących wrzodów.
  • Działanie żółciopędne i rozkurczowe: nagietek stymuluje produkcję i przepływ żółci oraz łagodzi skurcze mięśni gładkich przewodu pokarmowego, co jest pomocne w niestrawności i dolegliwościach pęcherzyka żółciowego.
  • Działanie hepatoprotekcyjne (ochronne na wątrobę): badania na zwierzętach potwierdziły, że ekstrakty z nagietka chronią komórki wątroby przed uszkodzeniami wywołanymi przez toksyny.
• Działanie uspokajające (ośrodkowy układ nerwowy) i wpływ na napięcie mięśniowe:
  • Sen i uspokojenie: badania na zwierzętach wykazały, że wodnoalkoholowe ekstrakty z nagietka mają działanie sedatywne (uspokajające) i nasenne (hipnotyczne). Skracają czas zasypiania i wydłużają sen, prawdopodobnie poprzez interakcję z systemem GABA w mózgu.
  • Działanie rozkurczowe: nagietek wykazuje również działanie spazmolityczne, co oznacza, że pomaga w rozluźnianiu napięcia mięśniowego, zarówno mięśni gładkich (w przewodzie pokarmowym), jak i szkieletowych.
• Wpływ na układ sercowo-naczyniowy:
  • Ciśnienie krwi i serce: w badaniach na zwierzętach zaobserwowano, że ekstrakty z nagietka mogą powodować łagodne obniżenie ciśnienia tętniczego krwi oraz spowolnienie akcji serca. Mechanizm ten jest związany z jego działaniem rozkurczowym na naczynia krwionośne.

Interakcje i ważne ostrzeżenia

Ze względu na udowodnione w badaniach przedklinicznych działanie na ośrodkowy układ nerwowy, należy zachować szczególną ostrożność:

• Interakcje z lekami nasennymi i uspokajającymi: nagietek może nasilać (potencjalizować) działanie leków nasennych (np. barbituranów), uspokajających (np. benzodiazepin) oraz silnych leków przeciwbólowych (opioidów). Nie należy łączyć nagietka z tymi lekami bez konsultacji z lekarzem.
• Wpływ na ciśnienie tętnicze: osoby przyjmujące leki na nadciśnienie powinny zachować ostrożność, ponieważ nagietek może dodatkowo obniżać ciśnienie krwi.

Przeciwwskazania do stosowania:

• Alergia na nagietek lub inne rośliny z rodziny astrowatych (Asteraceae).
• Niedrożność dróg żółciowych (przy stosowaniu wewnętrznym).

Stosowanie w ciąży i podczas karmienia piersią:

Stosowanie zewnętrzne jest generalnie uznawane za bezpieczne. Stosowanie wewnętrzne nie jest zalecane bez konsultacji z lekarzem.

Dawkowanie:

• Do stosowania zewnętrznego: stosować maści, kremy lub napary do okładów (1-2 łyżki kwiatów na szklankę wrzątku).
• Płukanka do włosów i skóry głowy: przygotować mocniejszy napar (2-3 łyżki kwiatów na 2 szklanki wrzątku). Po umyciu włosów, ostatnie płukanie wykonać ostudzonym, odcedzonym naparem z nagietka. Nie spłukiwać.
• Do stosowania wewnętrznego (wspomagająco): 
  • Napar: 1 łyżeczkę suszonych kwiatów zalać 1 szklanką wrzątku, parzyć pod przykryciem 15 min. Pić 2 razy dziennie między posiłkami.
  • Nalewka (Tinctura Calendulae): jest to wyciąg alkoholowy, który pozwala na ekstrakcję szerszego spektrum związków niż napar wodny. Zazwyczaj stosuje się 20-40 kropli na niewielką ilość wody, 2-3 razy dziennie.
  • Intrakt (Intractum Calendulae): to wyciąg ze świeżego surowca, uważany za najbogatszy w składniki aktywne. Dawkowanie podobne jak w przypadku nalewki.
  • Gotowe preparaty (tabletki, kapsułki): dostępne są również standaryzowane ekstrakty w formie tabletek, które zapewniają stałą dawkę substancji czynnych. Należy stosować zgodnie z zaleceniami producenta.

W naszym doświadczeniu:

Choć maść nagietkowa to absolutny fundament domowej apteczki, często niedoceniane jest jego łagodne działanie wewnętrzne. W naszej praktyce chętnie włączamy kwiat nagietka jako składnik synergicznych mieszanek ziołowych.

• Na „nerwowy żołądek” i problemy z zasypianiem: delikatne właściwości sedatywne i rozkurczowe nagietka doskonale komponują się z melisą i rumiankiem, tworząc bezpieczną i skuteczną mieszankę łagodzącą.
• Na problemy trawienne: w dolegliwościach żołądka i jelit świetnie sprawdza się mieszanka nagietka, rumianku i krwawnika. Pomaga ona zmniejszyć intensywność stanów zapalnych w przewodzie pokarmowym, a także poprawić skład i wydzielanie żółci.
• Na wsparcie wątroby: nagietek doskonale komponuje się z takimi ziołami jak mniszek lekarski, karczoch czy ostropest.

Zawsze jednak przeprowadzamy dokładny wywiad dotyczący przyjmowanych leków, aby uniknąć potencjalnych interakcji.

Źródła:

1. European Medicines Agency. (2018). Herbal monograph on Calendula officinalis L., flos. EMA/HMPC/460391/2017.
2. Baskar, R., et al. (2012). Sedative-hypnotic activity of extracts of Calendula officinalis flowers in mice. Pharmaceutical Biology, 50(6), 743-748.
3. Parente, L. M., et al. (2002). Antispasmodic and relaxant effects of the hydroalcoholic extract of Calendula officinalis flowers on isolated rat uterus. Phytotherapy Research, 16(5), 459-462.
4. Preethi, K. C., & Kuttan, R. (2009). Hepato- and reno-protective effects of Calendula officinalis L. flower extract. Indian journal of experimental biology, 47(3), 163–168.